Pytania i odpowiedzi Strefa Czystego Transportu

Strefa czystego transportu (SCT) to wydzielony, odpowiednio oznakowany obszar, obejmujący drogi, po których mogą poruszać się wyłącznie pojazdy spełniające odpowiednie normy emisji spalin. To stosowany w Europie od lat sposób na poprawę jakości powietrza w miastach oraz dbania o zdrowie ich mieszkańców i mieszkanek.

Kluczową cechą SCT jest możliwość wprowadzania zmian stopniowo, według rozpisanego na kilka lat planu.

Rozwiązanie tego typu stosowane jest już w 320 miejscach w Europie. Obecnie aż ponad połowę z nich znajdziemy we Włoszech i jedną czwartą – w Niemczech. W pozostałych krajach Europy Zachodniej jest po kilka – kilkanaście stref czystego transportu, najczęściej w największych aglomeracjach.

Ze względu na to, że do grudnia 2021 r. polskie przepisy prawne uniemożliwiały samorządom tworzenie SCT w oparciu o poziom emisyjności pojazdów, władze lokalne nie miały w rękach tak elastycznego narzędzia polityki transportowej i nie podejmowały prób poprawy jakości powietrza. Po zmianie przepisów w 2021 r.  jako pierwsze własne projekty stref czystego transportu przedstawiły trzy miasta: Kraków, Wrocław i Warszawa. Każde z nich jest obecnie na innym etapie wdrażania tego rozwiązania.

Strefy czystego transportu wprowadza się, aby obniżyć ilość zanieczyszczeń emitowanych przez pojazdy silnikowe. Stworzenie takich regulacji przez władze Warszawy to odpowiedź na postulaty dotyczące poprawy jakości powietrza, zgłaszane przez mieszkańców i mieszkanki. Temat ten podnoszony był wielokrotnie przez organizacje pozarządowe i ruchy społeczne zajmujące się zdrowiem i jakością życia w mieście.

Wdrożenie SCT to także obowiązek władz Warszawy, wynikający z realizacji Programu Ochrony Powietrza dla Województwa Mazowieckiego.

Ponadto z badań opinii przeprowadzonych w grudniu 2022 r. wynika, że 87 proc. mieszkańców i mieszkanek Warszawy chce, aby władze lokalne podejmowały działania mające na celu ograniczenia zanieczyszczenia powietrza, a 76 proc. – powstania strefy czystego transportu.

Z raportu NIK z 2014 r. wynika, że ruch samochodowy odpowiada za 63 proc. zanieczyszczenia pyłami PM10 w Warszawie (to mieszanina zawieszonych w powietrzu cząsteczek, których średnica nie przekracza 10 mikrometrów; wdychanie ich może powodować np. kaszel, trudności z oddychaniem czy zadyszkę; zwiększa też zagrożenie infekcji i zaostrza objawy chorób alergicznych). Inny raport NIK z 2018 r. podaje, że z zanieczyszczeń transportowych pochodzi aż ok. 75 proc. tlenków azotu (NOx) w Warszawie. 

Eksperci Międzynarodowej Rady ds. Czystego Transportu (ICCT) w swoim opracowaniu z lutego 2023 r. „Warszawska strefa czystego transportu: potencjalne korzyści dla jakości powietrza i zmiany dla kierowców” oszacowali na podstawie rzeczywistych emisji spalin, że warszawska SCT w pierwszym etapie dotknęłaby zaledwie 3 proc. samochodów osobowych – powodując jednak spadek samochodowych emisji tlenków azotu (NOx) o 11 proc. i pyłów (PM) o 23 proc. Kolejny etap ograniczyłby wjazd do niej 8 proc. samochodów osobowych - przełożyłoby się to na spadek samochodowych emisji tlenków azotu (NOx) o 29 proc. i pyłów (PM) o 56 proc. w porównaniu z sytuacją bez utworzenia SCT.

Nakłonienie właścicieli i właścicielek aut, które najbardziej zanieczyszczają powietrze do rezygnacji z wjazdu na teren stref czystego transportu pozwoliłoby znacznie ograniczyć emisję zanieczyszczeń powodowaną przez samochody. Pozwala to zobaczyć przykład Berlina, gdzie, według szacunków władz miasta, po wprowadzeniu etapu drugiego Umweltzone (odpowiednika polskich SCT), w 2010 r. emisja cząstek stałych z pojazdów spadła o 50 proc., a tlenków azotu o ok. 20 proc.

W Polsce, zgodnie z Ustawą o elektromobilności i paliwach alternatywnych, decyzja w zakresie utworzenia strefy czystego transportu należy do władz danego miasta lub danej gminy. Samorządowcy mogą dowolnie określić zasięg strefy, jej restrykcyjność, jak i wyjątki dla wybranych grup mieszkańców/ mieszkanek czy pojazdów.

W Warszawie, podobnie jak w innych polskich miastach, do wprowadzenia SCT niezbędne jest przyjęcie przez Radę Miasta uchwały, a poddany pod głosowanie projekt powinien być wcześniej przedyskutowany w czasie konsultacji społecznych, w związku z tym zarówno mieszkańcy, jak i mieszkanki mogą mieć wpływ na kształt SCT w stolicy.

Przed wprowadzeniem konkretnych rozwiązań dotyczących SCT odbędą się konsultacje społeczne. W czasie ich trwania opinie będą zbierane zarówno on-line, jak też podczas otwartych spotkań, a cały proces potrwa kilka miesięcy. Mieszkańcy i mieszkanki będą mogli wskazać kluczowe zagadnienia i rozwiązania, ich zdaniem najbardziej akceptowalne. Opinie te w miarę możliwości zostaną uwzględnione podczas tworzenia SCT.

Według projektu wyłożonego do konsultacji warszawska SCT obejmie większość Śródmieścia i fragmenty otaczających je dzielnic. Granice strefy będą pokrywały się z głównymi drogami i liniami kolejowymi. Wyznaczą je: al. Prymasa Tysiąclecia, Al. Jerozolimskie, ul. Kopińska, ul. Wawelska, al. Armii Ludowej, al. Stanów Zjednoczonych, ul. Wiatraczna, a następnie tory kolejowe wzdłuż północnej obwodnicy kolejowej aż do al. Prymasa Tysiąclecia. 

Na granicach strefy umieszczone zostaną specjalne znaki drogowe. Przy wjeździe nie będzie szlabanów.

Zgodnie z przedstawionym harmonogramem pierwszy etap strefy czystego transportu w Warszawie zostanie wprowadzony w 2024 r.  Później, konsekwentnie co dwa lata, będą zwiększać się wymagania dotyczące standardów emisji spalin dla aut poruszających się po strefie.

Aby wjechać do warszawskiej SCT na pierwszym etapie, kierowca będzie musiał prowadzić samochód benzynowy spełniający co najmniej normę Euro 2 (zarejestrowany w 1997 r. lub później) lub samochód z silnikiem Diesla spełniający co najmniej normę Euro 4 (zarejestrowany w 2006 r. lub później), jak również będzie musiał mieć wydaną przez miasto nalepkę na szybie, informującą o roczniku produkcji i paliwie, jakim zasilany jest silnik.

Więcej w projekcie uchwały Rady m.st. Warszawy

Prawo wjazdu do strefy czystego transportu będzie egzekwowane przez policję i straż miejską podczas wyrywkowych kontroli. Ich forma nie będzie różnić się od kontroli innych znanych kierowcom przepisów drogowych. Sprawdzać się będzie, czy samochód spełnia wymagania strefy – rocznik produkcji lub odpowiednie normy emisyjne (Euro).

Brak zastosowania się do wymogów SCT będzie traktowany jak wykroczenie drogowe, za które można otrzymać mandat w wysokości 500 zł.

Część wyjątków od zakazu wjazdu jest uregulowana ustawowo, np. do SCT mogą wjechać odpowiednio oznakowane pojazdy, którymi poruszają się osoby niepełnosprawne. Zgodnie z konsultowaną uchwałą Rady Miasta wyjątkami objęte zostaną również pojazdy specjalne i historyczne, a także motocykle.

Każdy będzie miał możliwość wjazdu do SCT cztery razy w ciągu roku kalendarzowego, niezależnie od tego, czy auto spełnia normy emisji spalin. Jedynym wymogiem będzie zgłoszenie wjazdu do strefy najpóźniej do momentu wjazdu.

Zasady SCT są jednakowe dla wszystkich: mieszkańców/ mieszkanek miasta, osób regularnie przyjeżdżających do Warszawy, jak i innych osób, w tym turystów/ turystek.

Zgodnie z wstępnymi uzgodnieniami pomiędzy samorządami władze Warszawy zamierzają uznawać nalepki wydane w innych miastach. Należy jednak pamiętać, że pełnią one jedynie rolę informacyjną i ułatwiają kontrolującym rozpoznanie auta, które ma prawo poruszać się po strefie. Ich posiadanie nie jest jednoznaczne z prawem wjazdu do SCT, które przysługiwać będzie w związku ze spełnianiem aktualnych wymogów emisyjnych dla Warszawy.

Choć ogólnokrajowe przepisy dopuszczają taką możliwość, władze Warszawy zdecydowały się nie wprowadzać opcji płatnego wjazdu do strefy dla pojazdów niespełniających jej wymogów.

Strefa czystego transportu nie faworyzuje ani nie dyskryminuje w żaden sposób nikogo. Jej wprowadzenie jest potrzebne wszystkim, aby poprawić jakość powietrza w mieście.

Harmonogram wprowadzenia kolejnych etapów wdrażania SCT daje też wskazówki, jakich pojazdów nie kupować, bo zatruwają powietrze. Dzięki temu będzie można z odpowiednim wyprzedzeniem zaplanować wymianę pojazdu, jeśli ten aktualnie posiadany emituje zbyt dużo zanieczyszczeń. Bardziej restrykcyjne wymogi strefy wobec samochodów z silnikiem Diesla sprawią, że wciąż możliwe będzie poruszanie się po centrum miasta relatywnie niedrogim kilkunastoletnim pojazdem benzynowym (auta z silnikiem Diesla generują znacznie więcej zanieczyszczeń).

Wszystkie autobusy jeżdżące w sieci ZTM już dziś spełniają wymogi SCT, które będą obowiązywały w 2024 r. To samo dotyczy większości pojazdów do wywozu odpadów komunalnych, tu jednak trwają przetargi na obsługę od 2024 roku, które promują wyższe wymogi niż te obowiązujące w strefie. Zaplanowane na dalsze lata wymiany taboru także będą musiały uwzględniać wymogi SCT. Ponadto pojazdy realizujące zadania dla zarządców dróg oraz pojazdy specjalne (takie jak pomoc drogowa albo auta z podnośnikami) będą wyłączone z zakazu wjazdu do SCT.

Miasto stale rozbudowuje ofertę transportu publicznego. Jej najbardziej wydajne elementy – metro i tramwaj – sukcesywnie docierają do kolejnych dzielnic.  W pobliżu węzłów komunikacyjnych działa także 17 parkingów typu Parkuj i Jedź (P+R, z ang. Park & Ride), gdzie kierowcy mogą zostawić auta i kontynuować podróż do centrum Warszawy komunikacją miejską.

Władze Warszawy nie planują jednocześnie wprowadzenia specjalnych biletów na komunikację miejską czy parkingi P+R dla osób, których pojazdy nie spełniają wymogów emisyjnych SCT.

Zaprezentowany w konsultacjach projekt uchwały zakłada podnoszenie wymagań dla samochodów co dwa lata, ale nie zawiera podobnej propozycji systematycznego powiększania obszaru SCT w Warszawie w kolejnych latach jej funkcjonowania. Wprowadzenie takiego rozwiązania jest jednak możliwe i zgodne z przepisami. Rada miasta może też w przyszłości zdecydować o powiększeniu strefy – taka decyzja będzie jednak wymagała wcześniejszych konsultacji z mieszkańcami.

Wymagania dla warszawskiej Strefy Czystego Transportu powstały między innymi na bazie raportów „Warszawska strefa czystego transportu: potencjalne korzyści dla jakości powietrza i zmiany dla kierowców” oraz „Ocena rzeczywistej emisyjności pojazdów w Warszawie”.

Informacja o stanie powietrza w Warszawie można znaleźć na stronach Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, w raportach Narodowego Instytutu Kontroli oraz na stronach IoT.